Günümüzde küreselleşmenin para konusunda getirdiklerinden bir tanesi de dolar ve euro gibi para birimlerinin her ülkede geçerli olabilmesi ve değerli olması sebebiyle rağbet görmesidir. Ülkemiz de bu durumdan etkilenmiş ve dolar, euro gibi para birimlerinin ödeme aracı olarak kullanılmaktadır. Peki borçlu bu borcunun ödeyemezse ne olacak? Ödeyemezse faiz işleyecek mi? İşleyecekse ne kadar ve hangi oranda işleyecek? İcra ve İflas Hukuku hükümleri kapsamında nasıl yorumlayacağız?
Yabancı Para nedir?
Öncelikle yabancı para nedir? Yabancı para; borcun ifa edileceği yer devletinin yasal para birimi dışındaki para birimleridir. Türk Borçlar Kanunu m. 99/1 hükmü uyarınca, kural olarak konusu para olan borçlar ülke parası ile ödenmekte olup, yabancı para ile ödeme yapılacağının kararlaştırılması istisnai niteliktedir.
Türk Borçlar Kanunu madde 99:
Konusu para olan borç Ülke parasıyla ödenir. (1)
Ülke parası dışında başka bir para birimiyle ödeme yapılması kararlaştırılmışsa, sözleşmede aynen ödeme veya bu anlama gelen bir ifade bulunmadıkça borç, ödeme günündeki rayiç üzerinden Ülke parasıyla da ödenebilir. (2)
Ülke parası dışında başka bir para birimiyle belirlenmiş ve sözleşmede aynen ödeme ya da bu anlama gelen bir ifade de bulunmadıkça, borcun ödeme gününde ödenmemesi üzerine alacaklı, bu alacağının aynen veya vade ya da fiilî ödeme günündeki rayiç üzerinden Ülke parası ile ödenmesini isteyebilir.” (3)
Öncelikle bu maddede ilk fıkra kural diğer 2 fıkra ise istisna niteliğindedir. Bu istisnalar yorumlanırken “aynen ödeme” lafzına dikkat etmek gerekir.
Yabancı para borçlarının Türk lirası cinsinden ödenmesi mümkündür. Ancak bu durumun önüne geçen bazı haller bulunmaktadır. Bu hallerin başında, tarafların borcun ödenmesinde aynen ödeme belirlemiş olmasıdır. Yani taraflar ödemeyi aynen ödeme olarak kararlaştırmışlarsa yabancı para borcu döviz olarak ödenebilir. Bu durumun istisnasını ise, borcun yabancı para birimiyle ödenmesinin imkansızlaşmasıdır. Bu gibi hallerde Türk lirası üzerinden ödeme mümkün olacaktır. Ödeme yapılırken, ödeme tarihindeki kur hesaba katılacaktır.
TBK madde 99’un borçlu için bir seçimlik hakkı da mevcuttur. Buna göre sözleşmede aynen ödeme belirtilmemişse borç, vadesinde ödeneceği takdirde borçlu borcunu yabancı para üzerinden yapabileceği gibi ödeme tarihindeki kur üzerinden yerel parayla da ödeme yapabilir.
Ancak yukarıda bahsedilen durumlar Türk Borçlar Kanuna tabi olan alacaklarda söz konusudur. İcra ve İflas Kanunu kapsamında yabancı para birimiyle ödeme mümkün değildir. Yabancı para borçlarının takibinde icra takibine başvurulması, borcun seçimlik olarak talebinin önüne geçmemiştir. İcra takibi sırasında Türk Lirası üzerinden takip yapılıyormuş gibi gözükse bile, borç, Türk Lirasına dönüşmemektedir.
Temerrüt
Temerrüt, sözleşmenin taraflarından birinin, yapmakla borçlu olduğu edimi yerine getirmemesi halinde gündeme gelir. Borçlunun yabancı para borcundaki temerrüdü de, yabancı para borcunun alacaklısına ödenmemesi halinde söz konusu olacaktır. Temerrüdün oluşması, alacaklıyı zarara uğratacaktır. Bunun sebebi alacağı inancıyla beklediği borcuna kavuşamayan alacaklının, alacağından mahrum kalmasıdır. İşte bu durumun denkleştirilmesi amacıyla faiz öngörülmüştür. Tabii ki taraflar sözleşmede akdi faiz veya gecikme faizi de kararlaştırabilir. Kararlaştırmazlarsa Yabancı para borçlarının ödenememesinde faiz belirlenirken, kamu bankalarının o yabancı para birimi için bir yıllık mevduata uyguladığı en yüksek temerrüt faizi uygulanacaktır.
Her ne kadar Türk Borçlar Kanunu, para borcunun alacaklısına ister Türk lirası ister yabancı para üzerinden talep etme hakkı verse de, dediğimiz gibi İcra iflas Kanununda durum böyle değildir.
Yabancı Para Borçlarında İcra Takibi
İcra ve İflas Kanunu’nun 58. Maddesinde takip talebi ve muhtevası(içeriği) açıklanmıştır. Bu maddenin 3. Fıkrası uyarınca: “Alacağın veya istenen teminatın Türk parasıyla tutarı ve faizli alacaklarda faizin miktarı ile işlemeye başladığı gün, alacak veya teminat yabancı para ise alacağın hangi tarihteki kur üzerinden talep edildiği ve faizinin belirtilmesi gerekliliği” Ortaya konmuştur. Bu maddeden anlaşılacağı üzere icra takibinin yabancı para üzerinden yapılması mümkün değildir. Alacaklı eğer ki gerekli çevirmeyi yapmazsa icra müdürü ödeme emri göndermez. İcra müdürünün söz konusu düzenlemeye rağmen ödeme emri göndermesi durumunda “süresiz şikayet” kurumundan faydalanılabilinir.
Bu açıklamalarımızı bir örnekle şekillendirelim. Örneğin: 3000 euroluk bir alacağı olan alacaklı icra takibi başlatmak istiyor. İcra ve İflas Kanunu madde 58 e göre bu 3000 euronun vade tarihi veya fiili ödeme tarihindeki kura göre (alacaklı hangisini istiyorsa) Türk Lirasına çevrilmesi gerekir. Tamam alacaklı bunu yaptı ama borç aslında halen euro sadece Türk lirasına çevrilmiştir. Siz Türk Lirası olarak ödeme yaparsanız ,alacaklının seçtiği tarihteki euro kuruna göre, yatırdığınız para euroya dönüşür ve kaç euro ise 3000 eurodan o kadar düşer.
Ayrıca bu maddeye göre alacaklı yabancı para cinsinden alacağını tahsil etmek için seçimlik haklara sahiptir. Bunlar:
- Vade tarihindeki kur üzerinden Türk Lirası olarak
- Fiili ödeme tarihindeki kur üzerinden Türk Lirası olarak tahsil edebilir.
Vade Tarihindeki Kur Nasıl Belirlenir?
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası her gün ilgili güne ait kurları web sitesinden yayınlamaktadır. (bknz: https://www.tcmb.gov.tr/kurlar/kurlar_tr.html) Alacaklı, alacağını icra takibine koymadan önce burada yer alan ilgili yabancı para cinsinin efektif satış kurunun dikkate alarak hesaplama yapmalıdır. Ayrıca dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da takip talebine ilgili alacağın yabancı para cinsinden olduğu ve hangi gündeki hangi kur oranı üzerinden TL karşılığı olarak ne kadar talep edildiğinin yazılmasıdır. Örneğin; “1.000 Euro alacağın vade tarihindeki TL karşılığı olan 19.250 üzerinden ödenmesi talebidir.” Bu andan itibaren artık kurdaki dalgalanmalar alacağın miktarı etkilememektedir.
Fiili Ödeme Tarihindeki Kur Nasıl Belirlenir?
Şayet alacaklı yabancı para cinsinden alacağının fiili ödeme tarihindeki kur üzerinden ödenmesini talep ederse bu durumda alacak fiili ödeme tarihine kadar yabancı para olarak kabul edilir ve yabancı paraya ilişkin faiz hükümleri uygulama alanı bulur.
Bir diğer deyişle alacaklının icra takibine konu yabancı para alacağına vade tarihinden fiili ödeme günü tarihine kadar devlet bankalarının ilgili yabancı para cinsinden açılmış bir yıllık vadeli mevduat hesabına ödediği en yüksek faiz oranı geçerli olacaktır.
Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası her gün ilgili güne ait kurları web sitesinden yayınlamaktadır. Alacaklı alacağını icra takibine koymadan önce burada yer alan ilgili yabancı para cinsinin efektif satış kurunu dikkate alarak hesaplama yapmalıdır. Örneğin: 1000 Euro bir alacağa 1000 Türk Lirası ödeme yapılırsa o 1000 TL’nin ödeme günündeki euro değeri borçtan düşecektir.
Döviz ile İşlem Yasağı
Ülkemizin yakın tarihinde açığa çıkan belirgin ilk kriz 2018 yılının 2. Yarısında açığa çıkmıştır. Bu sebeple Türk Parasını Koruma konusunda daha net adımlar atılması gerektiği düşünülmüş ve ilk olarak 13 Eylül 2018 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 85 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı Karar’da değişiklik yapılmıştır.
Bu değişikliğe göre bakanlık (hazine ve maliye bakanlığı) tarafından yapılan değişiklikler dışında Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında menkul ve gayrimenkul alım satım gibi birtakım konularda sözleşmeden kaynaklanan dövizle ödemelerin kararlaştırılamayacağı hüküm altına alınmıştır.
Bunun yanında 32 sayılı Karar’da 21 Şubat 2021 ve son olarak 19 Nisan 2022 tarihlerinde de değişiklik olmuştur. Bu değişikliklerin en son harmanlanmış hali aşağıda tabloda gösterilecektir.
Yasaklanan Sözleşmeler Kapsadığı Kişiler
| Konusu yurt içinde yer alan gayrimenkuller olan, konut ve çatılı iş yeri dahil gayrimenkul satış sözleşmesi | Türkiye’de yerleşik kişiler arasında |
| Taşıt satış sözleşmesi | Türkiye’de yerleşik kişiler arasında |
| Konusu yurt içinde yer alan gayrimenkuller olan, konut ve çatılı iş yeri dahil gayrimenkul kira sözleşmesi | Türkiye’de yerleşik ve Türkiye ile vatandaşlık bağı bulunan kişiler arasında |
| Taşıt kiralama sözleşmesi | Türkiye’de yerleşik kişiler arasında |
| Yurt içinde ifa edilecek iş sözleşmesi | Türkiye’de yerleşik ve Türkiye ile vatandaşlık bağı bulunan kişiler arasında |
| Yurt içinde ifa edilecek ve yurt içinde başlayıp yurt içinde sonlanacak danışmanlık, aracılık ve taşımacılık dahil hizmet sözleşmesi | Türkiye’de yerleşik ve Türkiye ile vatandaşlık bağı bulunan kişiler arasında |
| Sözleşme bedeli ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülükleri döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılamayan sözleşmeler kapsamında düzenlenecek kıymetli evraklar | Türkiye’de yerleşik kişiler arasında |
Son olarak, 31814 sayılı Resmi Gazete’ nin 19.04.2022 tarihli sayısı ile, Türkiye’ de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde; sözleşme bedelini döviz veya dövize endeksli olarak belirlenebilmekte ancak ödemenin Türk Lirası ile yapılması ve kabul edilmesine ilişkin zorunluluk getirilmiştir.
Yine bahsetmek gerekir ki taşıt kavramı 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’na göre; karayolunda insan, hayvan ve yük taşımaya yarayan motorlu ve motorsuz araçları kapsamaktadır.
32 Sayılı Kararın 9. Fıkrası
Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında akdedecekleri; taşıt satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde sözleşme bedelini ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerini döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırmaları mümkündür. (Ek cümle:RG-19/4/2022-31814) Ancak sözleşme konusu ödeme yükümlülüklerinin Türk parası cinsinden yerine getirilmesi ve kabul edilmesi zorunludur.
Yani bu değişiklikten önce menkul satış sözleşmeleri dışında kalan menkul satış sözleşmelerinde dövizle ve dövize endeksli satış yapılabiliyordu. Günümüzde yine yapılabilir ancak ödeme yükümlülüğü Türk Lirası cinsinden olması zorunluluğu getirilmiştir. Ödeme dönemindeki kura göre döviz değerinin Türk Lirasına çevrilerek ödemenin Türk Lirası ile ödenmesi zorunludur.
Bu değişiklik 19 Nisan 2022 tarihinde yapıldığından 19 Nisan 2022 tarihinden önce akdedilmiş sözleşmeler kapsamında verilmiş döviz cinsinden kıymetli evraklara (örneğin çekler) ilişkin ödeme yükümlülükleri, döviz üzerinden yerine getirilebileceğini ve 19 Nisan 2022 tarihinden önce keşide edilmiş faturalara ilişkin ödeme yükümlülükleri, döviz üzerinden yerine getirilebileceğini bakanlık açıkladı ve piyasaya netlik sağladı.
Dövizle veya Dövize Endeksli Sözleşme Yapma Yasağına Aykırılık Hali
85 sayılı Karar ile 32 Sayılı Kararın dayanağı 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun uyarınca: Kanun’a dayanılarak çıkarılan genel ve düzenleyici işlemlerdeki yükümlülüklere aykırılığın bir kabahat olduğu ve hareket eden kişilere 3.000 TL’den 25.000-TL’ye kadar idari para cezası verileceği düzenlenmiştir. Söz konusu kabahatin bir tüzel kişinin yararına olarak işlenmesi halinde, ilgili tüzel kişiye de aynı miktarda idarî para cezası verilecektir. Kabahatler Kanunu kapsamındaki yeniden değerleme oranları dikkate alındığında 2021 yılı için güncel rakamlar, 10.500 TL ile 87.500 TL arasında değişmektedir.
Kabahatin konusunu yabancı para oluşturması ve idari para cezasının yabancı paraya endeksli belirlendiği hallerde ise idari para cezasının hesaplanmasında fiilin işlendiği tarih itibarıyla Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının bu paraya ilişkin “döviz satış kuru” esas alınacaktır.
Ayrıca hükmolunacak idari para cezasına kabahat tarihi ile tahsil tarihi arasındaki süre için 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun uyarınca gecikme zammı oranında para cezası ile tahsil olunmak üzere, gecikme faizi uygulanacaktır.
Dövizle veya dövize endeksli sözleşme yapma yasağına aykırılığın tekrarlanması halinde ise verilecek idari para cezası iki kat olarak hükmedilecektir.
15. Fıkra (Değişen diğer fıkra)
On altıncı fıkra hükümleri saklı kalmak kaydıyla, kamu kurum ve kuruluşlarının veya Türk Silahlı Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı şirketlerinin taraf olduğu gayrimenkul satış ve gayrimenkul kiralama dışında kalan sözleşmelerde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak (Değişik ibare:RG-19/4/2022-31814) kararlaştırılması, ödenmesi ve kabul edilmesi mümkündür.
|